تاریخ سراسر درس است و آموختنی، وقتی كتاب تاریخ را ورق می‌زنی گویی با تو سخن می‌گوید. بارگاه نوروزی تخت‌جمشید خود كتابی مجمل است، میدان امام اصفهان و مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد امام و... ورق‌ دیگری است كه خود كتابی مستور در كتاب پربرگ تاریخ محسوب می‌شود. تپه‌های سیلك تو را به روزهای بسیار دور می‌برد؛ به‌شكل‌گیری نخستین تمدن‌های انسانی و... .
 
و این بار نوبت ورق زدن دفتر كلات است؛ كلاتی كه به نام نادر رقم خورده و در میان كوه‌های هزارمسجد، روزگاری هزار هزار گنجینه در دلش جای داده است و هم‌اكنون نیز به عنوان میراث‌دار تاریخ استوار ایستاده است.

كلات نادری
از مشهد كه به سمت شمال شرق خارج می‌شوی، آرام‌‌آرام كوه‌های هزار مسجد رخ می‌نماید. كوه‌هایی كه گویی رنگ تاریخ به خود گرفته است و قدمت و تاریخ را می‌توان از چین و چروك‌های گونه كوهستانش خواند. آرام ‌آرام وقتی ‌از گذرگاه‌های كوهی عبور می‌كنی، می‌رسی به كلات نادری كه علاوه بر كوهستان، فراوانی آب و رودخانه آن هم تعادل طبیعت را برایش هدیه آورده است و هم هوایی مطبوع با بهاری دلگشا.
كلات در لغت به معنی �آبادی و زیستگاه بر فراز كوه� است. برای نخستین بار، نام كلات در شاهنامه فردوسی در داستان حماسی فرود، پسر سیاوش آمده است، اما در هر صورت به رغم این كه در دوره‌های مختلف تاریخی، منطقه كلات مورد توجه حاكمان بوده است، اما كلات نادری همان‌گونه كه از نامش هویداست، هویتش را از نادر می‌گیرد و فراز و فرودهای تاریخی‌اش را با نادر تجربه كرده است كه در ادامه به برخی از آنها اشاره خواهیم كرد.

نادر، كلات نادری و كاخ خورشید
نادرشاه افشار، زندگی پرفراز و فرودی داشته است، از یك‌سو در دوره‌ای از عمرش برای ایرانیان نماد اتحاد و دوام و جهانگشایی و حتی سخاوت بوده، اما از سوی دیگر بویژه در پایان عمرش تصویری خشن از او در تاریخ باقی‌مانده است تا جایی كه پسرش نیز از آسیب وی در امان نمانده و پسر خود رضاقلی میرزا را كور می‌كند.
هنگامی كه نادرشاه افشار در خراسان به حكومت می‌رسد، ایران با آسیب جدی ضعف حكومت مركزی روبه‌رو بوده است، آنگاه نادر نه‌تنها این اتحاد را برای ایرانیان به ارمغان می‌آورد بلكه مهاجمان ایران را نیز به عقب می‌راند و كشورگشایی‌اش را تا هندوستان ادامه می‌دهد.
در تاریخ از نادرشاه همواره به عنوان جنگجویی دلاور و بی‌باك یاد شده است. ادوارد براون در توصیف نادرشاه چنین می‌گوید: ‌او یكی از بی‌باك‌ترین نوابغ نظامی ایران بود.
نادرشاه هنگامی كه به حكومت می‌رسد، دستور ساخت كاخی را در كلات نادری می‌دهد كه هم‌اكنون به عمارت خورشید یا كاخ خورشید مشهور است. در تاریخ این‌ گونه آمده كه از این كاخ به عنوان محلی برای حفاظت از گنجینه نادر استفاده می‌شده است. این كاخ كه تا پایان عمر نادر نیز نیمه‌كاره ماند، اما با همین شرایط در مدت زمان حكومت نادر مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
هنگامی كه از كلات به عنوان قطب گردشگری شرق ایران سخن می‌گوییم، ناگزیر از سخن گفتن در مورد نادریم، چراكه هویت تاریخ كلات بیش از هر چیز برگرفته از نادر است و البته نباید این نكته را نیز فراموش كنیم كه كلات ویژگی‌های خاص خودش را داشته است كه مورد توجه جهانگشایی مانند نادر قرار می‌گیرد.
سرزمین كلات باتوجه به این كه در میان كوه قرار گرفته، به سرزمین دژهای نفوذناپذیر شهرت دارد و دلیل انتخاب كلات توسط نادر نیز همین نفوذناپذیری آن بوده است. به عبارت بهتر كاخ خورشید، كاخ و گنجینه گنج‌های نادر بوده است، تخت‌طاووس، الماس كوه نور، الماس دریای نور و گنج‌های حاصل از جهانگشایی او به هندوستان كه فراوانی آن و گرانبهایی‌اش در تاریخ شهره عام است تا جایی كه می‌گویند نادر هنگامی كه هند را فتح كرد و اهانت‌كنندگان به ایرانیان را به دار مجازات آویخت در برابر دریافت كلید گنجینه هندیان پذیرفت كه حكمرانی را از حاكم هند سلب نكند و او حاكم هند بماند. او سپس گنجینه‌ای آنچنان ارزشمند با خود به ایران آورد كه تا 3 سال تمام ایرانیان از پرداخت مالیات معاف شدند و هنوز نیز این جواهرات موجب افتخار ایرانیان است.
او گنجینه را با خود به ایران آورده است و در كاخ سترگ خورشید در میان كوه‌ها آنها را محافظت می‌كرده است. كاخ خورشید، بنایی 3 طبقه است كه البته هیچ‌گاه این بنای 3 طبقه به پایان نرسیده و وظیفه ساخت این بنا به عهده اسرای هندی بوده كه نادر از سرزمین هندوستان آنها را به اسارت آورد.
این كاخ مجموعا دارای 12 اتاق است كه داخل هراتاق نیز تزییناتی از نقاشی و گچبری دیده می‌شود. در میان این تزیینات، تصاویری از شاهزادگان نادری نیز به چشم می‌خورد. در وسط این بنای 8 ضلعی، برج‌های استوانه‌ای‌مانند در دو‌طبقه قرار دارد كه محل اقامت شاه و خانواده‌اش بوده‌است. زیبایی این كاخ بیشتر در آرایش نمای خارجی كنگره‌دار ساختمان است كه در آن معماری مغولی - هندی به چشم می‌خورد. داخل اتاق‌ها با نقاشی و گچبری تزیین شده‌اند. در وسط این بنا نیز از سطح پشت‌بام برجی مدور با ترك‌های شبیه نیم ستون معروف به خیاری احداث شده است. كاخ خورشید در طول زمان، دچار آسیب‌های فراوانی شد ازجمله این كه هم‌اكنون ارتفاع بنای 25 متری آن به 20‌متر كاهش پیدا كرده است و طبقه سوم آن به شكل مخروبه درآمده، البته در این سال‌ها به همت سازمان میراث فرهنگی استان خراسان رضوی این كاخ باستانی كه در میان باغی از جویبارها و درختان بنا نهاده شده مورد مرمت قرار گرفته و هم‌اكنون به عنوان یكی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی شرق كشور مطرح است.

دیدنی‌های طبیعی كلات
فراموش نكنید كه بنا به اعلام سازمان‌های جهانی، ایران به جهت جاذبه‌های طبیعی جهانگردی در رتبه پنجم جهانی جای گرفته و به جهت جاذبه‌های تاریخی رتبه دهم دنیا را دارد و به همین دلیل است كه از زوایای مختلف همواره موردتوجه جهانگردان بوده است و باز هم فراموش نكنید كلات نادری، در فاصله‌ای كمتر از 2 ساعت از حرم رضوی هم از تاریخ در دلش به امانت دارد و هم از طبیعت پرنصیب است تا جایی كه بسیاری به آن لقب بهشت گمشده داده‌اند.

آبشار قره‌سو
قره‌سو در جنوب غربی شهرستان كلات نادری واقع شده است. آب و هوایی خنك و ییلاقی دارد و دره‌تنگ آن زمینه شكل‌گیری آبشارهای زیبا را فراهم ساخته است و به بركت كوهستان نیز بارش‌های جوی دارد و همین ویژگی‌ها شرایط شكل‌گیری آبشارهای منحصر به فرد در این منطقه را فراهم آورده است. آب قره‌سو، آب گوارایی است تا جایی كه حتی نادر به سبب این كه از كیفیت آب كلات رضایت نداشته است، دستور می‌دهد آب كاخ را از قره‌سو تامین كنند. قره‌سو در 10 كیلومتری جنوب غربی كلات نادری واقع شده و در دل پیچ ‌و‌خم‌های خود 8 آبشار زیبا را جای داده است.

بند نادری
بند نادری، سدی آجری است كه مردم بومی ساخت آن را به نادرشاه افشار نسبت می‌دهند، اما برخی محققان نیز ساخت آن را متعلق به گوركانیان می‌دانند، اما در هر صورت با توجه به این كه این بند در یك طبیعت منحصر به فرد معتدل كلات ساخته شده، منطقه‌ای است كه هم می‌تواند یادآور تاریخ و هم بهره‌گیری از طبیعت باشد و مورد توجه گردشگران قرار گیرد.

آبشار اورتكند
منطقه اورتكند به صورت خاص به بهشت گمشده مشهور است، اما افسوس كه جاده مناسبی ندارد و چند كیلومتر آن خاكی است و البته شاید همین خاكی بودن جاده باعث محافظت آن شده است. جاده دسترسی اورتكند از كیلومتر 105 جاده مشهد به كلات جدا می‌شود و پس از جدا شدن از جاده اصلی، باید حدود 22 كیلومتر پیش رفت. تفرجگاه اورتكند علاوه بر ییلاقی بودن، آب فراوان و كوه‌های سر به فلك كشیده سترگ و زیبا، به سبب غار آبی‌اش نیز شهرت دارد و این منطقه علاوه بر گردشگران داخلی، توجه گردشگران خارجی را نیز به خود جلب كرده است.

سفر به خیر
خراسان رضوی، بزرگ‌ترین بركتش رضای آل‌محمد است، همو كه یادش دل را جلا می‌دهد، قلب را آرامش و جان را نیرو. در كنار زیارت، سیاحت در استان خراسان رضوی نیز بسیار جاذبه دارد. كوه‌های سترگ و بلند كلات، بهشتی را در دل خود جای داده است، رود چهچهه در كلات نادری در مرز بین تركمنستان و ایران، چونان بلبلی چهچهه زنان می‌خرامد و می‌راند، جنگل ارس هزارمسجد در نزدیكی‌های كلات، طبیعتی منحصر به فرد دارد كه بالاترین پیامش این است كه هر نكته‌ای از ایران سرزمین سرسبزی و رویش و زندگی است.
در كنار این آثار تاریخی، هنگامی كه در جوار حرم رضوی از موزه و آرامگاه نادرشاه افشار دیدن می‌كنید، به خاطر داشته باشید كه سرزمین رویاهای نادر، سرزمین گنجینه تخت‌طاووس و الماس كوه نور همین نزدیكی‌هاست، باید دل به جاده زد، كوه‌های بلند كه سال‌ها بر كسی رخ ننموده و بیگانگان را به خود راه نداده است، هم‌اكنون به روی شما آغوش گشوده است و در كنار طبیعت زیبا می‌توانید از مجموعه آثار كاخ نادری در كلات دیدن كنید.
آغاز را با نادر شروع كردیم، پایان را با افتخارهای خراسان به پایان رساندیم و نام نبردن از مرد بلندآوازه ادبیات پارسی ـ فردوسی ـ شرط مروت نیست و چه به كه به عنوان پایانی از این گزارش، فردوسی را از نگاه نادر ترسیم كنیم. نادرشاه در توصیف فردوسی چنین می‌گوید: �شاهنامه فردوسی خردمند، راهنمای من در طول زندگی بوده است�.